Nawiązaliśmy współpracę z ponad 50 organizacjami pozarządowymi i instytutami badawczymi, których liczni przedstawiciele i przedstawicielki towarzyszyli nam w Jubileuszu. W uroczystości wzięli udział m. in. ministra Irena Wóycicka, posłanka Anna Grodzka, Adam Bodnar z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Maciej Muskat, dyrektor Greenpeace Polska, Andrzej Kassenberg, szef Instytutu na rzecz Ekorozwoju, Grzegorz Wiśniewski, dyrektor Instytutu na rzecz Energetyki Odnawialnej. Gościem honorowym wydarzenia był Ralf Fücks - prezes Fundacji im. Heinricha Bölla, będący również działaczem politycznym i członkiem niemieckiej partii Zielonych od 1982 roku.
Zgromadzeni na debacie obejrzeli krótki film, prezentujący intelektualny dorobek Fundacji w Polsce. W tle zimowego krajobrazu nad Wisłą prezentowały się osoby pracujące w warszawskim biurze, a lektor wymieniał najgłośniejsze, wydane przez nią publikacje, takie jak „Polskie media a kwestia tajnych więzień CIA”, „Kościół, państwo i polityka płci” czy „Polski odcień zieleni. Zielone idee i siły polityczne w Polsce”. Imponująco prezentowała się zwłaszcza lista instytucji, z którymi Fundacja w ciągu ostatnich 10 lat nawiązywała współpracę – wśród nich znalazły się think-tanki, uczelnie, a także organizacje ekologiczne, feministyczne i LGBT z Polski, Czech, Słowacji i Ukrainy.
Na początku debaty głos zabrał ambasador Niemiec w Polsce, Rüdiger von Fritsch. Podkreślił, że rozważając przyszłość wspólnego europejskiego projektu politycznego, nie można tworzyć fałszywej alternatywy, jakoby kiedyś miał on służyć pokojowi na kontynencie, a dziś ogranicza się jedynie do utrzymania dobrobytu na jego terenie. Kto zna sytuację opozycji na Białorusi, ten, jego zdaniem wie, jak ważne pozostają kwestie związane z prawami człowieka i swobodami obywatelskimi w europejskiej debacie.
Wolfgang Templin omówił początki Fundacji w Polsce. Przez pierwsze lata działalności warszawskim biurem kierowała Agnieszka Rochon, dzięki której Fundacja zaistniała w debacie politycznej w Polsce. Warszawskie biuro Fundacji podejmowało różne tematy, demaskując mity energetyki jądrowej, naświetlając kwestie związane ze zmianami klimatu, ale też wspierając demokratyczny dialog na Ukrainie oraz opozycję na Białorusi. Fundacja bardzo aktywnie angażowała się między innymi w rocznicowe obchody katastrofy w elektrowni w Czarnobylu, przygotowując publikacje oraz organizując poświęcone tej tematyce debaty oraz wystawy. Choć początkowo główne działania warszawskiego biura koncentrowały się głównie wokół kwestii związanych z polityką równouprawnienia i wspieraniem niezależnego ruchu kobiecego, to bardzo szybko doszły nowe tematy – m.in. debata na temat przyszłego kształtu Unii Europejskiej i polskiego wkładu w europejską integrację.
W ostatnich latach zmieniała się sytuacja polityczna w Polsce. Afera Rywina pogrążyła postkomunistyczną lewicę. Projekt IV Rzeczypospolitej, lansowany przez Prawo i Sprawiedliwość, szczęśliwie się nie ziścił. Platforma Obywatelska unika mierzenia się z wyzwaniami społecznymi – od związków partnerskich po walkę ze zmianami klimatu. Dyrektor Templin wyraził nadzieję, że najbliższe wybory do Parlamentu Europejskiego stworzą przestrzeń na zieloną alternatywę polityczną i programową.
Dr Agnieszka Graff podkreśliła, że jak na organizację z mężczyzną w nazwie, Fundacja Bölla zaskakująco poważnie traktuje kwestie genderowe – nie jako „kwiatek do kożucha” i nie ograniczając się wyłącznie do dyskusji o kulturowych stereotypach. Fundacja przecierała w Polsce szlaki – gdy w 2010 roku w głównym nurcie politycznej debaty nadal utrzymywał się obraz Polski jako kraju niedotkniętego globalnym kryzysem ekonomicznym, we współpracy z Fundacją Feminoteka przygotowała raport „Kobiety na »zielonej wyspie«. Kryzys w Polsce z perspektywy gender”. Odsłaniał on smutną rzeczywistość – rosnące bezrobocie, przerzucanie pracy opiekuńczej na kobiety czy wymuszanie na nich przez pracodawców samozatrudnienia. Warszawskie biuro Fundacji im. Heinricha Bölla konsekwentnie podejmuje temat makroekonomii z perspektywy równości płci. Już dwukrotnie, we współpracy z międzynarodową siecią ekonomistek feministycznych GEM-IWG, organizowało letnie szkoły dla ekonomistek i ekonomistów poświęcone tej tematyce – w 2011 roku w Stambule i w 2012 roku w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz towarzyszące im międzynarodowe konferencje.
Graff zauważyła, że z jej perspektywy Fundacja im. Heinricha Bölla traktuje feministki z regionu Europy Środkowej poważnie i bez zachodniego paternalizmu. To właśnie Fundacja zainspirowała ją do napisania artykułu pt. „Magma”, wyjątkowo krytycznego wobec wpływu Kościoła katolickiego na życie społeczne i polityczne w Polsce. Na zaproszenie Fundacji dr Agnieszka Graff uczestniczyła w międzynarodowej konferencji na temat wpływu religii na politykę płci „Religion revisited”, która stała się dla niej ważnym doświadczeniem.
Fundacja wprowadza również wątki krytyczne wobec aktualnego kształtu i polityki Unii Europejskiej, a jej siła tkwi w tym, że jest zarazem jednoznacznie prounijna i lewicowa. Graff do dziś wspomina konferencję, na której prezeska Fundacji im. Heinricha Bölla, Barbara Unmüßig, przedstawiła ideę gender mainstreamingu wraz z krytyką wdrażania tej unijnej polityki. W tym czasie polskie feministki gender mainstreaming traktowały głównie jako narzędzie sprzyjające lepszej polityce równości płci w Polsce.
Fundacja im. Heinricha Bölla w Polsce wprowadza do polskiej rzeczywistości takie kwestie, jak feministyczne przewartościowania doświadczeń epoki PRL czy feministyczna krytyka polityki ekonomicznej państwa. Sprawy takie jak parytet na listach wyborczych czy związki partnerskie zawsze znajdowały w niej swojego sojusznika.
Takie działania są na polskim gruncie awangardowe i pokazują, że kwestie równościowe są poważnie traktowane przez Fundację. Spośród organizacji działających w Polsce (oprócz organizacji kobiecych) jedynie „Krytyka Polityczna”, jej zdaniem, traktuje kwestie genderowe jako istotne.
Ralf Fücks wyznał, że jest zaskoczony, że Fundacja im. Heinricha Bölla w Polsce… działa zaledwie 10 lat. Jeszcze w latach 80. XX w. niemieccy Zieloni współpracowali z demokratyczną opozycją – zdaniem Fücksa widać wówczas było, że nie jest to jedynie inicjatywa garstki intelektualistów, ale autentyczny ruch społeczny. Tak wtedy, jak i dziś ważne były pytania o demokrację. Dziś wiążą się one z kwestiami takimi jak zagwarantowanie realnej, a nie jedynie pozorowanej równości płci czy likwidacja dyskryminacji ze względu na orientację seksualną. Dotyczą również kwestii przyszłości Unii Europejskiej i zapewnienia, że europejski projekt pozostanie demokratyczny oraz otwarty na dalsze rozszerzenia.
Sporo pytań budzi przyszła polityka energetyczna i klimatyczna Unii. W tej kwestii nie brak stereotypów. Polska występuje w nich jako hamulec zielonej transformacji energetycznej, Warszawa z kolei patrzy na niemiecką transformację energetyczną z lekkim niedowierzaniem. Fundacja im. Heinricha Bölla liczy na to, że zbliżający się szczyt klimatyczny w stolicy Polski będzie dobrą okazją do dialogu na temat wspólnej polityki energetycznej, uwzględniającej zróżnicowane punkty wyjścia poszczególnych państw członkowskich.
Poruszane w trakcie oficjalnej części obchodów tematy były następnie przedmiotem dyskusji kuluarowych. Wśród uczestniczek i uczestników spotkania nie brakowało osób związanych z ośrodkami myśli politycznej, reprezentujących środowiska akademickie, a także polityczek i polityków, w tym parlamentarnych. Nie zabrakło okolicznościowych upominków, wśród których wyróżniały się najnowsze publikacje wydane bądź wspierane przez Fundację, takie jak „Zielony Nowy Ład społeczny”, „Mity energetyki jądrowej. Jak oszukuje nas lobby energetyczne” czy „Solidarity and Strenght. The Future of the European Union”.
Pełne wystąpienia do pobrania w formacie PDF:
Wolfgang Templin
Agnieszka Graff
Ralf Fücks